Tijdens een meerdaagse excursie midden augustus ‘25 kregen we een uitgebreid overzicht van de biologische fruitteelt in Zwitserland. De ‘cross visit’ bracht bio-adviseurs en onderzoekers samen om kennis en praktijkervaring uit te wisselen. De ideale setting voor inspiratie en netwerkvorming. Zwitserland blinkt zowaar uit als bio-land, waar kennis, praktijk en beleid hand in hand gaan.

FiBL als kenniscentrum

Het Forschungsinstitut für biologischen Landbau (FiBL) is het Zwitserse onderzoeks- en adviesinstituut voor biologische landbouw. FiBL zet sinds 1973 sterk in op fruitteelt en is met ruim 320 medewerkers uitgegroeid tot een toonaangevende internationale onderzoeksinstelling. FIBL fungeert als kennisplatform en netwerk, waar nieuwe rassen en teelttechnieken worden getest en duurzame oplossing worden ontwikkeld. Die zijn zowel voor biologische als geïntegreerde telers bruikbaar.

Sterk beleid en (te) veel labels

Zwitserland behoort tot de top 10 landen met meer dan 10% biologisch landbouwareaal. De sector wordt stevig ondersteund via subsidies en importtaksen. De biologische fruitteelt ontvangt gemiddeld € 1.600 per hectare. Ook IPM-telers worden gestimuleerd om biologische praktijken toe te passen, bv. via vergoedingen voor het vermijden van herbiciden (€ 1.000/ha) of het uitsluitend gebruiken van organische gewasbescherming na de bloei (€ 1.100/ha). Om de binnenlandse producten te beschermen, heft Zwitserland bovendien een variabele importtaks: hoog tijdens het seizoen, lager in de winter. Ze geven wel aan dat het landschap van keurmerken erg versnipperd is, met naast het wettelijke EU-bio-logo ook tal van private labels zoals BioSuisse, Migros-Bio, Bio-land, Spar Natur pur, Aldi Natur aktiv…

Het Zwitserse biologische fruitareaal

De biologische fruitteelt in Zwitserland omvat ongerveer:

• 550 ha appel: vooral Gala (24%), gevolgd door Topaz (9%) en 30% resistente variëteiten...
• 117 ha peer: vooral Kaiser Alexander (30%), Conference (19%), Bonne Louise (15%). Nieuwe variëteiten zoals Fred® en Celina worden aangeplant.
• 46 ha kers: Kordia (23%), Regina (17%), Vanda (11%)...
• 37 ha pruim: voornamelijk Fellenberg (47%)
• 120 ha abrokozen

Bezoek aan de proefvelden van FiBL

In de proefboerderijen van FiBL worden ook verschillende Vf-resistente rassen getest. Ze voeren er geen bloemdunning uit, zodat men de beurtjaargevoeligheid van de rassen goed kan beoordelen. De behandelingen lopen tot juni, waarna ze de gevoeligheid voor regenvlekkenziekte opvolgen. Ook Rusticana® staat aangeplant, een ras met een wat rustieker uitzicht en mooie productie in 2025. Helaas is er ook schurft vastgesteld. Daarnaast vergelijkt FiBL verschillende hagelnetsystemen (Foto 2). Bij kers lopen er proeven rond irrigatie en voor steenfruit, zoals abrikozen en pruimen, experimenteert men met regenkappen en permanente tunnels (Foto 3). Dat laatste systeem biedt de beste bescherming tegen onder meer Monilia en Pseudomonas, maar is uiteraard ook heel duur.

Bezoek aan biodynamisch pitfruitbedrijf

First things, first… Wat is biodynamische landbouw? Biodynamische (afgekort BD) landbouw is biologische landbouw die nog een stap verderzet in het naleven van de Demetervoorwaarden. Demeter is het internationale keurmerk voor BD-landbouw. In de Griekse mythologie is Demeter de godin van graan, landbouw en gewassen, ook wel de godin van de groei en vruchtbaarheid. BD-landbouw richt zich op de samenhang tussen bodem, plant, dier, mens, natuur, landschap en kosmos. Voor meer info neem je een kijkje op www.demeter.be.

Rassenkeuze

Een bezoek aan een groot biodynamisch pitfruitbedrijf liet zien hoe theorie in de praktijk wordt gebracht. Het bedrijf schakelde als een van de eersten in 1996 over naar biologische teelt en zette vier jaar geleden de stap naar biodynamische teelt. Ze werken er consequent met enkel compost en organische bemesting in het voorjaar, aangevuld met biodynamische preparaten. Het bedrijf, van 24 ha, zet in op diversiteit van appelrassen. Er worden 32 appelrassen geteeld, waaronder de klassieke rassen Jonagold, Gala, Elstar, Cox en Braeburn, maar ook een ruim assortiment aan Vf-resistente rassen zoals Santana (Foto 4), Freya®, Topaz®, Bonita®, Ladina® en Rusticana®.

Ondanks de sterke schurftgevoeligheid werd er zo’n twintig jaar geleden toch nog gekozen voor Gala: een ras met hoge productie, weinig bewaarziekten, sappig en gevraagd vanuit de consument. De vele schurftbehandelingen maken het wel lastig. Het is soms nodig om met tractor op rupsbanden doorheen de plantage te rijden in natte jaren (Foto 5). Bonita wordt eveneens geteeld, maar is duidelijk minder lang houdbaar. Topaz daarentegen wordt steeds tijdig geplukt, via DCA bewaard en krijgt standaard een warmwaterbehandeling na de oogst. Tijdens het bezoek op 14 augustus 2025 konden we Topaz (oogst 2024, eerste pluk) nog proeven en hij viel in de smaak! Hij leeft wel sneller af eens uit de frigo.

Hagelnetten, ziektebestrijding en dichte plantsystemen

Sinds 2018 is er geïnvesteerd in hagelnetten. De grootste zorg is koude en hagel, meer dan hitte. Om de verbranding tegen te gaan, hangt er overal beregening. Het bedrijf behoort tot de weinigen die alle stappen zelf uitvoeren, van teelt en sortering tot transport en verkoop. De vruchten passeren via een waterbad en vervolgens via borstels waarvan de snelheid wordt aangepast naargelang de ernst van regenvlekkenziekte. Een typische zomerschimmel in de biologische teelt, die mechanisch kan afgeborsteld worden met een borstelmachine (Foto 6).

Voor schurftbeheersing hebben Zwitserse telers een voordeel, want het gebruik van Mycosin (gesteentemeel) is er toegelaten, in tegenstelling tot andere Europese landen waar dat niet is toegelaten. De reglementering rond koper is dan weer veel strenger dan in Europa. Monilia werd nog nooit vastgesteld, maar sinds het natte vorige jaar is de schimmel nu in alle rassen aanwezig. Bloedluis vormt een grote uitdaging, want enkel de natuurlijke sluipwesp Aphelinus mali biedt enige hulp. Appelzaagwesp is een toenemende uitdaging, zeker bij Topaz. Appelbloesemkever is sterk aanwezig bij Gala, maar omarmen ze ook als natuurlijke dunning. Door zwavelbehandelingen, vooral bij Braeburn, is er ook meer spintdruk waardoor voorjaarstoepassingen met olie noodzakelijk zijn. De hagelnetten houden deels ook stinkwantsen en fruitmotten tegen, maar als vogels onder de netten raken, vormt dat ook een probleem.

Het bedrijf haalt hoge opbrengsten dankzij het dichte plantsysteem van 3 m tussen de rijen en hoge bomen, goed voor 25.000 – 27.000 m² bladwandoppervlak (ter vergelijking: in België is dat gemiddeld 17.000 m²). Er zijn meerdere plukrondes en ze werken efficiënt met de pluk-o-track, wat haalbaar is met alle verschillende pluktijdstippen/rondes en kleinere ploegen. De vierde pluk wordt meteen verkocht, de eerste oogst dient voor lange bewaring.

Bezoek aan familiaal bedrijf met biologisch pit- en steenfruit

Het tweede bedrijf is een gemengd akker-, pit- en steenfruitbedrijf van 56 hectare, waarvan 4 ha steenfruit en 1 ha appel. 30 ha gras-klavergrond wordt op steile hellingen begraasd door Anguskoeien die uitsluitend grasvoeder krijgen. Het is een familiebedrijf met directe verkoop aan huis, waarbij een ruime variëteit aan rassen wordt aangeboden. Ze kiezen ervoor om te werken met plukkers uit de regio. Het bedrijf is nu negen jaar biologisch gecertificeerd. De nieuwe aanplantingen hebben hagelnetten en regenkappen om kwaliteit te garanderen en schimmeldruk te verminderen.

Appel

Voor appel is bewust gekozen om uitsluitend te werken met schurftresistente/robuuste rassen, waaronder Freya®, Pinova®, Topaz®, Natyra®, Bonita®, Ladina® en Orange Crisp®, aangevuld met Rusticana®.

Kersen

De kersenboomgaard is inmiddels twaalf jaar oud. Kersen zijn populair bij de klanten en het bedrijf streeft naar een vroeg en lang plukseizoen. De teelt omvat rassen als Burlat, Nimba, Early Star, Belise, Vanda, Narana, Grace Star, Georgina, Satin, Karmin, Kordia en Regina, waarbij Grace Star het topras is. Onderstammen zijn Gisela 5 en 6. De rassen verschillen in oogstgemak: Belise heeft korte stelen en is lastiger te plukken, Early Star ontwikkelt vaak slechts halfvolgroeide vruchten en Narana is vroeg maar klein, wat korte snoei vereist. Karmin-kersen barsten snel, maar het bedrijf biedt ze juist aan vanwege directe verkoop gezien in de dichte omgeving niemand ze nog teelt.

Zwarte kersenluizen vormen jaarlijks een probleem, waardoor twee toepassingen met minerale olie nodig zijn, maar zelfs dan blijft de druk hoog. Begin-midden mei wordt gecontroleerd op bladluizen en bij aanwezigheid worden alle inkrullingen manueel verwijderd in circa 20-30 uur werk/ha. Vroeger werd (tot tweemaal) behandeld met Neemazal, maar manuele aanpak bleek goedkoper en effectiever. Experimenten met bloembakken en het uitzetten van het viervleklieveheersbeestje (Exochomus quodropolatus) lopen nog. Suzukivliegen vormen ook een uitdaging, want ze liggen in een gebied met hoge druk. Bij de eerste kleuring wordt Tracer (Spinosad) toegepast en daarna worden de insectennetten volledig gesloten. Regina, als laatste ras, loopt vaak risico en vereist dan een snelle pluk. Voor rupsen wordt indien nodig bacilluspreparaten toegepast. Monilia blijft een aandachtspunt, ondanks regenkappen en behandelingen met Vitisan, zwavel en Mycosin. Pseudomonas-infecties zijn er geen problemen. Irrigatie na de pluk bevordert gezonde bloemknoppen en daar zetten ze sterk op in. Snoei gebeurt machinaal eind augustus-begin september, gevolgd door handmatige snoei van de koppen.

Abrikozen

De oudste abrikozen zijn nu 12 jaar oud en worden gerooid. De rassen waren nl. niet geschikt voor biologische teelt, ze waren niet overkapt en Pseudomonas vormt wel een belangrijke uitdaging. In de nieuwe aanplant (Foto 7) onder regenkap zijn de geplante rassen: Tsunami, Lily Cot, Harogem, Lady Cot, Vertige, Orange Red, Bergeron, Elza, waarbij Lady Cot opvalt door de grote aromatische vruchten.

Vorst blijft een belangrijke uitdaging, maar vuurpotten en regenkappen geven wat extra bescherming (2–3°C extra). Perziken en nectarines zijn biologisch bijzonder uitdagend door krulziekte, zelfs onder regenkappen, vandaar de keuze om vooral abrikozen te telen. Om Pseudomonas-infecties te verminderen, zijn er hogere entingen (60-80 cm boven de grond) en gebruiken ze tolerantere onderstammen, zoals Wavit. De stammen worden gewit met een mengsel van kalk en koper om barsten te vermijden (Foto 8). Bij koude nachten gevolgd door zonnige dagen kan het temperatuurverschil oplopen tot twintig graden. Dat kan tot scheuren leiden en op die manier kan de bacterie de boom ook binnentreden.

Pruimen

Ze telen ook een ruim assortiment aan pruimen. De oudere boomgaard met openluchtpruimen omvatten rassen als Fellenberg , Valiefka, Jojo, Tophit en Dabrovic. De jonge aanplant bevat rassen als Topit, Tegera, Jofella, Top King en Dabrovice. Daarbij werd ook bewust gekozen voor regenkappen, omwille van de voordelen bij vorst, voorkomen van Monilia tijdens de bloei en de langere houdbaarheid bij een natte oogst. Ze testen ook verschillende snoeisystemen (UFO, Spindel, Bibaum, Drapeau). Voor de pruimenmot gebruiken ze Isomate OFM rosso-verwarring.

Bodem, bemesting en teelttechniek

In de regio valt er gemiddeld 500 mm neerslag per jaar. De kleigrond is er zwaar, houdt water goed vast, maar warmt traag op in het voorjaar. Bij nieuwe boomgaarden start de bemesting met een ruime gift koemest, ondergewerkt voor aanplant in november-december. Na aanplanten, volgt in maart een tweede gift compost of stalmest op de boomstrook. Daarna wordt de bodem in de daaropvolgende jaren niet meer bemest!

In de appelboomgaard wordt regelmatig geschoffeld, niet alleen om kruid te beheersen, maar ook om woelratten en muizen te ontmoedigen. In de kersen-, abrikozen- en pruimenteelt hebben ze geen last van woelratten of -muizen en maaien ze permanent met een Greenmaster-litsenmaaier, waarmee ze ook efficiënt tussen de bomenrijen kunnen werken (Foto 9).

Verkoop en werkwijze

Alle verkoop verloopt via de korte keten, direct aan huis of via een zelfbedieningsautomaat die 24 uur per dag open is. Kersen worden met de hand gesorteerd en verpakt in bakjes van 500 gram om beschadiging te minimaliseren. Ze plukken er dagelijks, maar de hoeveelheid wordt beperkt tot maximaal 600 kg per dag om kwaliteit en verkoopproces beheersbaar te houden. Die kleinschalige aanpak garandeert hoge kwaliteit en flexibiliteit in het inspelen op de vraag.

Met dank aan CCBT die de studiereis mogelijk maakte via het OrganicAdviceNetwork project.

Meer info?
renske.petre@pcfruit.be