In de sierteeltsector wordt vandaag reeds erg duurzaam gewerkt. Desondanks laait het maatschappelijke debat rond gewasbeschermingsmiddelen regelmatig op, vragen openbare besturen als klanten van de sector om extra certificering, en stellen ook eindgebruikers van snijbloemen en vaste planten steeds meer vragen rond duurzaamheid. Biologisch gecertificeerde sierteelt kan daar een antwoord op bieden. Het aanbod in Vlaanderen is vandaag echter nog beperkt: het areaal sierteelt onder bio-controle bedroeg in 2024 net geen 35 hectare.  

Omdat er marktkansen zijn, legt het project Bio Zoekt Boer voor het eerst expliciet de focus op de sierteeltsector in haar projectwerking. Via vormingen en adviesgesprekken op maat sensibiliseren we bestaande, gangbare telers en zij-instromers in de sector. Daarnaast bestuderen we vanuit het project specifiek de huidige omschakelkansen en –drempels voor telers van vaste planten & de boomkwekerij en zoeken of en hoe dit efficiënter kan. Deze initiatieven sluiten naadloos aan bij het strategisch plan bio, dat inzet op groei, innovatie en verbreding van de biologische sector.

In maart werd samen met AVBS en Viaverda een eerste infovergadering georganiseerd rond de biologische werkwijze in de sierteelt. Met mooie getuigenissen uit de biobloemensector, door Rosephine Grow & Create, en de boomkwekerij, door Boomkwekerij Mentens, werd de focus gelegd op de bestaande initiatieven in Vlaanderen. 

De volgende stap was dan om inspiratie te gaan op doen in Nederland, waar de sector al wat breder ontwikkeld is. Op 13 oktober gingen we op bezoek bij Kwekerij Op 't Hof in Nederhemert-Noord en Van den Berk Boomkwekerij in Sint-Oedenrode. Deze bezoeken illustreerden hoe bedrijven met uiteenlopende schaal en achtergrond de omschakeling naar bio aanpakten, elk met hun eigen uitdagingen en oplossingen. 

Bedrijfsreportage 1: Kwekerij Op 't Hof – Innovatie en volharding in de biologische snijbloementeelt 

Kwekerij Op 't Hof wordt geleid door Geert & Angelique. Sinds kort is ook één van de zonen voltijds actief in het bedrijf. Met als missie “Tonen dat het anders kan”, en dit vanuit een economisch rendabele bedrijfsvoering, was een erkenning als innovatiebedrijf in Nederland terecht. Heel wat professionele telers uit Nederland mochten het bedrijf dan ook reeds bezoeken. Heel wat van deze bezoekers raakten wel geïnspireerd door het aanstekelijke verhaal van Geert, maar vinden de stap naar bio-certificering in verhouding tot de risico’s voor hun bedrijfsvoering vooralsnog (te) groot. 

Het bedrijf startte in 1996 met één hectare zomerbloemen en groeide uit tot een toonaangevende biologische snijbloemenkwekerij in Nederland. Op een areaal van 14 hectare worden producten geteeld voor Royal Flora Holland en Plantion in Ede. Sinds 2025 zijn deze producten biologisch gecertificeerd door Skal. Een verhaal van jaren sleutelen aan het bedrijf, waarbij een duidelijke duurzame visie en zin voor innovatie de rode draad vormen.  

De omschakeling naar bio kwam voort uit een groeiende bezorgdheid over de bodemgezondheid. Geert merkte dat de gronden achteruitgingen in algemene bodemgezondheid. Dat stond haaks op het rentmeesterschap dat hij zich als landbouwer aanmeet: een missie om de grond te ‘bebouwen en bewaren’. 

Vanuit deze missie ging hij in 2014 een bodemcursus volgen die tot een radicale omslag in zijn bedrijfsvoering leidde. De impact van kunstmest op de bodem werd in deze cursus pijnlijk duidelijk, waardoor Geert deze input ging vervangen door organische bemesting in de vorm van vaste mest en groenbemester. De effecten van deze ingreep toonden zich in een gezondere bodem, een hogere ziekteweerbaarheid van de gewassen en meer bladkleur. Vanuit de wijsheid van vroeger, voor chemie zijn intrede in de landbouw deed, ging hij ook telen op kleinere percelen. De stap naar bio-certificering in 2023 was een logische vervolgstap binnen de visie om zo natuurgetrouw mogelijk te telen. 

Bemesting en rotatie 

Op basis van bodemanalyses doet Op 't Hof aan perceelsgerichte bemesting. Daarbij dient hij de biologische mestwetgeving te volgen: voor SKAL moet minstens 70% van de bemesting biologisch zijn (zogenoemde A-meststof). Dit mag aangevuld worden met dierlijke mest afkomstig van niet-biologische landbouwbedrijven (B-meststof). Fosfor is de beperkende factor, maar biologische landbouwers in Nederland mogen extra eenheden bemesten, mits volledig organisch.  In Vlaanderen is dit net wat soepeler, sinds 1 januari 2020 geldt de verplichting om bij gebruik van dierlijke mest minstens 20% van de opgebrachte stikstof via dierlijke mest uit biologische bron te halen. De reden hiervoor is dat de dierlijke mest afkomstig van biologische bedrijven tot op heden ontoereikend is.  

Op ’t Hof wordt biologische kippenmest met een wat lager stikstofgehalte gebruikt, aangevuld met groencompost en bloed- en beendermeel. Composteren gebeurt deels op het bedrijf zelf. “In het voorjaar is het lastig om aan voldoende compost te komen.” Compost is SKAL-gecertificeerd en bestaat uit bladeren, gras, schors... Voor gebruik buiten moet het zelf niet helemaal verteerd zijn voor Geert: “je moet ook het bodemleven laten werken”. Restproducten uit de tuinbouw of GFT worden geweerd. In het voorjaar worden onder bio toegelaten handelsmeststoffen gebruikt die zorgen voor snellere stikstof.  

Geert duidt hier ook een pijnpunt in de relatief kleine sector van handelsmeststoffen: de marges die worden genomen op sommige bio-meststoffen liggen vandaag veel te hoog. Wanneer er meer bedrijven zouden omschakelen naar bio, kunnen er ook meer bio-reststromen vrijkomen die elders in de sector worden gewaardeerd. Het sluiten van kringlopen op regionaal niveau is een mooi uitgangspunt, maar staat vandaag nog in de kinderschoenen. Het is Geerts geloof dat het sluiten van kringlopen op termijn voor de teler ook kostprijsdrukkend zou kunnen werken, gezien het alternatief, de chemische producten, steeds schaarser en daardoor ook duurder zal worden. 

Voor de omschakeling telde het assortiment 72 soorten, dat werd tijdelijk teruggebracht tot 14 om nu opnieuw te groeien naar 42 soorten. Er wordt zowel buiten als binnen in 3.000 meter foliekassen geteeld, met drie teelten per jaar: voorjaar, zomer en najaar. De producten gaan via de veiling naar de retail. Op deze manier worden 800 winkels in Noord-West Europa beleverd. Geert hoedt zich ervoor te afhankelijk te worden van één retailer. “Zelf evenwichten in de markt zoeken, is de sleutel tot ondernemerschap”. 

Op 't Hof doet niet aan biologische ontsmetting, maar gelooft in teeltafwisseling en het gebruik van groenbemesters. Jaarlijks wordt minstens één groenbemester ingezaaid. Het tijdstip kan verschillen afhankelijk van de hoofdteelt(en). Soms zaait hij dus ook groenbemesters in het voorjaar. De groenbemesters worden altijd ingeklepeld. Indien er een aanplant van een meerjarige teelt gepland staat, zal er gedurende het hele jaar voordien gewerkt worden met verschillende groenbemesters. Vaak wordt er gestart met Japanse haver, gevolgd door compost en een groenbedekkermengsel afgestemd op de hoofdteelt. “Witte klaver zorgt voor 40 kg stikstof” vertelt Geert. 

Plantgoed, onkruid en innovatie 

Voor plantgoed waar geen bio-variant van op de markt is, wordt een ontheffing voor het aankopen van niet ontsmet gangbaar uitgangsmateriaal verkregen. Uitgangsmateriaal waarvan er voldoende op de markt is, zoals tulpen bijvoorbeeld, wordt verplicht bio-gecertificeerd aangekocht.

Onkruidbestrijding is een van de grootste uitdagingen en vraagt om extra arbeid. “De eerste drie jaar is het echt een uitdaging” erkent Geert. Door te schoffelen creëer je net een nieuw zaaibed. Voor alle éénjarige teelten gebruikt Op 't Hof 100% bio-afbreekbare folies op basis van zetmeel. Geert waarschuwt voor PLA-folies die microplastics kunnen achterlaten.  

Naast folies is er ook nog veel handenarbeid nodig. “Schoffelen is een uitdaging, want de grond is vaak te nat of te droog” vertelt Geert. Er werd gekozen voor een systeem met vaste rijpaden. Schoffelen gebeurt in twee richtingen met een lichte machine. Hierin probeert Geert innovatief te blijven en liet hij ook al een paar machines ontwikkelen om een deel van de handenarbeid uit te sparen, waarbij de éénwielige schoffelmachine en de elektrische schoffelmachine in het oog springen. Volharding is essentieel: “na één jaar schoffelen leek het onbegonnen werk, maar na drie jaar was de onkruiddruk sterk verminderd.” 

Daarnaast liet hij ook een compoststrooier ontwikkelen op maat. Initieel werd er tot 1.000 kuub compost verdeeld met kruiwagens. Dat moest efficiënter. Een mestverspreider die naar één kant kan strooien en minstens 7,5 meter kon halen werd na lang ontwikkelingstraject in werking gesteld. 

Deze innovaties, ontstaan vanuit praktische uitdagingen onder de beperktere vrijheidsgraden van het bio-lastenboek, brachten ondertussen een tweede bedrijfstak op: loonwerk. Zo is Geert vandaag ook actief in het leggen van folies bij collega’s en strooien van compost voor gemeentes.

Ziekten en plagen 

Groenbemesters, die tot één meter diep kunnen wortelen, zorgen voor lucht in de grond en voorkomen verdichting. Op de percelen die leegkomen wordt Japanse haver geteeld, die nadien wordt geklepeld. Voorts worden er bio-mengsels van onder andere zonnebloem, bladrammenas en facealia ingezaaid. Een ruime rotatie zorgt ervoor dat aaltjes tot op heden maar voor weinig problemen hebben gezorgd.  

Schimmeldruk en witte roest zijn teeltafhankelijk vertelt Geert. In de dahlia’s en zonnebloemen komt het minder voor, in de leeuwenbekken echter wel. 

Dankzij een gezonde bodem en actief bodemleven is er een betere plantweerbaarheid en blijven ziekten en plagen over het algemeen al bij al beperkt. Geert gebruikt ook biologische bladmeststoffen, voornamelijk om bepaalde elementen aan te vullen zoals zwavel, gemengd met lavameel. Dat laatste weert insecten doordat het als zand op de bladeren werkt en minder aantrekkelijk wordt voor insecten. De impact van deze producten op de bodem en de kostprijs verplichten je als teler wel tot een bewust en beperkt gebruik vertelt de bedrijfsleider. 

Sporenelementen, zo benadrukt Geert, zijn niet alleen van belang voor plantweerbaarheid, maar ook de sleutel tot succes in de houdbaarheid van zijn product. Kopers doen uitvaltesten en zijn product scoort hier opvallend beter dan collega's.

Arbeid & planning 

Het bedrijf draait vandaag op 3 familiale arbeidskrachten. Zij worden in het seizoen bijgestaan door vier tot zes seizoenarbeiders. Een vijftiental scholieren springen op piekmomenten in het seizoen bij. 

Wandelkappen zorgen ervoor dat je buiten kan beginnen als je binnen klaar bent. Er werd geïnvesteerd in een koelcel waardoor producten 4 tot 6 weken bewaard kunnen worden. 

Data, prijszetting & afzet 

Voor diverse lengtes van bloemen werden diverse klanten gezocht. Deze bestaan uit zowel bloemisten, retailers als makers van bloemenkransen. De veiling is een essentiële tussenschakel die ontzorgt op niveau van administratie en ervoor zorgt dat de tijdspanne tussen levering en betaling beperkt blijft. 

Een uitgekiend registratieprogramma met uurregistratie op teelt- en taakniveau zorgt enerzijds voor een goed inzicht in de kostprijs, en anderzijds voor nieuwe doelstellingen rond efficiëntie. "Ik ben een echte data-man." vertelt Geert. Dat zorgt voor betrouwbare data onder de investeringsbeslissing om bepaalde taken al dan niet te robotiseren. “We zijn prijszetter, maar daar moet je wel wat voor doen en marges zijn niet oneindig: het boekt moet verkoopbaar blijven.” 

Twee weerstations, één op een perceel met lichte grond, een ander op zware grond, verhoogden efficiëntie in beregening. “Dat scheelt de helft in beregeningskosten” vertelt Geert, waarbij niet de frequentie maar wel de hoeveelheid bepalend zijn. In de vaste planten is er een systeem van vaste beregening. 

Er zijn twee grote redenen die leiden tot een meerkost voor een biologisch product bij Op ’t Hof, namelijk de duurdere mest en meer arbeid per productie-eenheid. De biologische kippenmest is duurder door schaarste op de markt, wat samen met de extra arbeid zorgt voor een meerkost op het eindproduct van circa 30%. Geert verwacht dat deze meerkost zal dalen naarmate de biologische markt groeit.  

De omschakeling naar bio maakt prijszetting ook complexer voor Geert, vooral door de onzekere arbeidskost. Alle medewerkers klokken daarom per teelt en uur hun werk, zodat Geert kan inschatten of investeringen in machines om handenarbeid te besparen rendabel zijn. In het eerste jaar werd 20% van de productie als biologisch verkocht, in het tweede jaar 40%, met als doel 80% in jaar drie. 

Bio Sierteelt Nederland 

Tijdens de bio-beurzen in Nederland ontstond de idee tot verenigen. De groep bestaat uit leden met bio-certificaat, gastleden die vandaag nog conventioneel werken en donateurs die de doelstellingen van de groep genegen zijn. Eén van die doelstellingen is om te kunnen wegen op het inkoopbeleid van de overheid. Een WhatsApp-groep zorgt vandaag voor frequent contact tussen telers. Geert staat niet afkerig van Belgisch lidmaatschap.  

De vereniging Biologische Sierteelt Nederland telt ongeveer 55 leden die actief zijn in de biologische sierteelt, waaronder snijbloemen, bloembollen, bloemenpluktuinen, boomtelers en telers van vaste planten. Deze leden zijn allen Skal gecertificeerd. 

Bedrijfsreportage 2: Van den Berk Boomkwekerij – Schaalgrootte en duurzaamheid hand in hand 

Van den Berk Boomkwekerij is een derde generatie bedrijf met 450 hectare en een assortiment van 1600 soorten en cultivars, met focus op middelgrote tot zeer grote maten. Naast productie wordt het bedrijf steeds vaker als kennispartner betrokken bij grote projecten. Duurzaamheid staat centraal, met certificeringen als MPS, ISO 14001 en de CO2-prestatieladder. Sinds vijf jaar wordt een klein deel van de productie biologisch gecertificeerd. Dit vooral door stijgende vraag van gemeenten in raamcontracten en strengere regelgeving rond gewasbescherming. 

De omschakeling begon met 30 hectare. Qua bemesting wordt ingezet op groenbemester als Japanse Haver en op stalmest. Een van de grootste veranderingen was het loslaten van het beeld van een zwarte, onkruidvrije boomspiegel. Gras en onkruid worden nu getolereerd, wat visueel wennen is voor sommige klanten, maar geen kwaliteitsverlies oplevert. Op sommige percelen worden koeien ingezet voor grasbeheer. 

In 2020 leverde Van den Berk de eerste biologische bomen van het proefperceel. Sindsdien kwamen er nieuwe percelen bij en groeit het assortiment jaarlijks. Afhankelijk van de marktvraag wordt de productie stapsgewijs verder uitgebreid. 

Door de lange teeltduur kan gestart worden met regulier uitgangsmateriaal; na drie jaar biologische behandeling mogen de planten als biologisch verkocht worden. De ervaring leert dat de bio-bomen ook iets trager groeien dan de reguliere bomen. “De positieve effecten van deze langzamere groeien ontdekken we vandaag steeds meer.” 

Er zijn opvallend meer nuttige insecten en sommige plagen verdwijnen sneller. Meeldauw en processierups zijn de grootste uitdagingen, maar kunnen biologisch bestreden worden met een bacteriepreparaat. Bij een grote rupsenplaag is het ook vaak afwachten: “Met geduld kan de natuur ook heel veel oplossen”. De algemene biodiversiteit op het bedrijf is toegenomen, mede dankzij het bedrijfsnatuurplan en initiatieven als On the way to Planetproof.  

In vergelijking met hun gangbare teelt is de onkruiddruk op de biologische percelen de grootste verandering. Waar er vroeger onkruidvrije boomspiegels waren, wordt hier niet op ingezet. Ook in hun gangbare teelt wordt het gebruik van GBM tot het minimum beperkt. 

De marktvraag naar biologische bomen was aanvankelijk beperkt, waardoor veel bomen aan reguliere prijzen werden verkocht. Enkele klanten die een gangbare boom bestelden, maar een bio-boom geleverd krengen, maakten melding van verhoogde onkruiddruk die via de kluiten meekwam. Hier wordt nog gezocht naar alternatieven. 

Voor biologische bomen wordt een meerprijs van 10% gevraagd, vooral om extra arbeids- en administratieve kosten te dekken. Recent kwam er een doorbraak met een vijfjarig project voor de stad Rotterdam, waar uitsluitend biologisch geproduceerde bomen en struiken worden gevraagd. 

Hoewel het bij aanvang wat zoeken was, gaat Van den Berk zeker door met de biologische percelen en kan er zelfs een uitbreiding volgen. Sowieso zal het assortiment in de toekomst wijzigen en bio kan hier een mooie rol in spelen. Sommige soorten lenen zich beter tot biologische opkweek dan andere soorten. Vooral vanuit de openbare besturen wordt verwacht dat de vraag zal stijgen in de toekomst.

Conclusie 

De bedrijfsbezoeken tonen aan dat biologische sierteelt haalbaar is, mits innovatie, volharding en een goed inzicht in de kostprijs. Kwekerij Op 't Hof bewijst dat een doorgedreven focus op bodemgezondheid, innovatie in onkruidbestrijding en nauwgezette registratie van arbeid loont. Van den Berk Boomkwekerij laat zien dat ook op grote schaal biologische productie mogelijk is, mits men bereid is visuele en praktische veranderingen te omarmen.  

Ben je sierteler en zit je met vragen rond omschakelen naar het biologisch lastenboek? Contacteer ons op info@biozoektboer.be voor een gratis oriënterend gesprek.

Meer info?
jana.roels@boerenbond.be